Dierenleven

Wat is een dier? En kunnen wij mensen vriendschap sluiten met dieren? Deze vragen staan centraal in de groepstentoonstelling Dierenleven. Het openingswerk The Liberation of Animals from their Cages XVI (2014) is dat van kunstenares Lin May Saeed (1973-2023), die haar artistieke praktijk volledig wijdde aan thema’s zoals dierenbevrijding, domesticatie en co-existentie. Haar werk, dat de complexe relatie tussen mens en dier onderzoekt, vormt een van de belangrijkste pijlers van dit project.

Kunstenaars: Noor Abuarafeh, Antonia Baehr (avec Dodo Heidenreich, Nanna Heidenreich, Mirjam Junker, Itamar Lerner, Catriona Shaw, Ida Wilde, Steffi Weismann), Yevgenia Belorusets, Pierre Bismuth, melanie bonajo, Elen Braga, Sue Coe, Simone Forti, Nicolás García Uriburu, Piero Gilardi, Golden Snail Opera Collective (Isabelle Carbonell, Joelle Chevrier, Yen-Ling Tsai, Anna Tsing), Rebecca Horn, Katarzyna Krakowiak, K.P. Krishnakumar, Luís Lázaro Matos, Laura Lima, Anne Marie Maes, Dafna Maimon, Britta Marakatt-Labba, Ad Minoliti, Jean Painlevé, Charlemagne Palestine, Panamarenko, Rosana Paulino, Janis Rafa, Lin May Saeed, Tomás Saraceno, Carolee Schneemann, Filip Van Dingenen, Aleksandra Waliszewska.

Sonische ruimte: Izabela Dłużyk, Nathan Gray, Jonáš Gruska, Kathy High (avec Michelle Temple, Matt Wellins), Anne Marie Maes,Jean-Claude Roché, Tomás Saraceno, Lisa Schonberg, et d’autres.

Ieder van ons kent wel verhalen over dieren, ze maken deel uit van onze collectieve verbeelding. Van kinds af aan observeren we dieren in allerlei omstandigheden. Vaak hebben we er ook persoonlijke meningen over gevormd. Dieren zijn waarschijnlijk een van de meest populaire en tegelijkertijd complexe onderwerpen die ons als soort al vanaf ons ontstaan vergezellen. Mensen evolueren samen met dieren en daarom is onze houding ten opzichte van hen door de geschiedenis heen veranderd.

In de afgelopen twee decennia heeft de studie van dieren wereldwijd aan belang gewonnen als een nieuwe academische discipline. Wetenschappers onderzoeken vragen rond concepten zoals ‘dierlijkheid’, ‘animalisering’ of ‘dierwording’, om de door de mens gecreëerde voorstellingen en culturele verbeeldingen over het onderwerp te onderzoeken. Bij dierenstudies wordt ernaar gestreefd de relaties tussen mens en dier te begrijpen vanuit een historisch perspectief, waarbij de complexiteit van het onderwerp wordt belicht in samenhang met dierenrechtenbewegingen, zorgethiek, ecologie, feminisme, mensenrechten, postkoloniale studies en andere disciplines.

Belangrijk om te vermelden in deze context is dat de oorsprong van de dierenrechtenbeweging zich in het negentiende-eeuwse Europa situeert. De toenemende vrijheidsidealen die verbonden waren met de strijd van de suffragettes voor vrouwenrechten en de strijd van de abolitionisten voor de vrijheid van zwarte slaven, creëerden een vruchtbare voedingsbodem voor de opkomende dierenbevrijdingsbewegingen. In de nasleep hiervan onderzoeken verschillende activisten en onderzoekers de objectivering van dieren in de context van de voedselindustrie, de kledingindustrie en de entertainmentindustrie, om slechts enkele van de sectoren te noemen waarin dieren worden uitgebuit.

De tentoonstelling Dierenleven onderzoekt het onderwerp dieren vanuit het perspectief van de beeldende kunst en stelt de fundamentele vraag wat een dier is en of mensen vriendschap kunnen sluiten met dieren. Deelnemende kunstenaars onderzoeken kritisch het idee van ‘menselijk exceptionalisme’, dat voortkomt uit de overtuiging dat dieren het concept van de dood niet begrijpen en geen gevoel voor de toekomst hebben.

De titel van de tentoonstelling verwijst naar de fictokritische roman van J.M. Coetzee, The Lives of Animals. De tekst neemt de ongebruikelijke en polemische vorm aan van een filosofische dialoog, waarin twee lezingen — gegeven door de fictieve hoofdpersoon, literatuurwetenschapper Elisabeth Costello — verweven zijn met het verhalende plot. J.M. Coetzee presenteert verschillende standpunten over dieren. Vaak zijn dit extreem gepolariseerde perspectieven, wat de roman een uitzonderlijk hedendaags karakter geeft en de dynamiek van het publieke debat rond het onderwerp dieren treffend weerspiegelt. Het hoofdpersonage van de roman verkent de fundamenten van de menselijke moraal, waarbij hij verwijst naar de ethiek van mededogen en de ‘poëtische voorstelling’ (het vermogen om zich te verplaatsen in de situatie van anderen). De door Costello aangehaalde concepten van empathie en zachtmoedigheid vormen het uitgangspunt voor deze tentoonstelling, die vertrekt vanuit een interdisciplinaire benadering waarbij literatuur, filosofie, ethiek en beeldende kunst worden gecombineerd om conventionele opvattingen over dieren te onderzoeken en ter discussie te stellen. Simultaan worden bezoekers aangemoedigd om hun relatie met dieren op een andere manier te benaderen.

Het openingswerk in de tentoonstelling is van de kunstenares Lin May Saeed (1973-2023), die haar artistieke praktijk volledig wijdde aan thema’s zoals dierenbevrijding, domesticatie en co-existentie. Haar werk, dat de transculturele, complexe relaties tussen mens en dier onderzoekt, vormt een van de belangrijkste pijlers van dit project.

Lachende ratten, onhoorbare frequenties in het Amazonewoud en het gezang van vogels van over de hele wereld zijn slechts een paar van de geluiden die bezoekers kunnen ervaren in de sonische ruimte. In de tentoonstelling is een unieke ruimte gecreëerd waar bezoekers de diverse talen van dieren kunnen ervaren. Het audiomateriaal werd samengesteld door kunstenaars en onderzoekers gespecialiseerd in dierentuinmusicologie, eco-akoestiek (de akoestiek van het geluidslandschap) en veldopnames. De ruimte, gevuld met geluid, verleent de tentoonstelling een meer performatieve dimensie, in lijn met de essentiële methodologie van het curatoriële werk rond dit onderwerp, dat zich richt op transdisciplinaire benaderingen en kunstenaars met een complexe en langdurige betrokkenheid bij het onderwerp.

De tentoonstelling is opgezet volgens een ethische code. Daarom toont ze geen taxidermie, levende dieren of gewelddaden tegen dieren. Dieren zijn de belangrijkste protagonisten van de tentoonstelling, waarbij de focus wordt gelegd op hun biografie en uniciteit. Tegelijkertijd wordt de vraag gesteld wat gebaren van empathie, vriendelijkheid en liefde voor dieren zouden kunnen inhouden.

Kunnen we, en onder welke omstandigheden, een dierlijk standpunt aannemen?