Focus op … het gewaad van de zwarte dood

In Europa kende de zwarte dood een enorme epidemische verspreiding tussen de 14de en de 17de eeuw. Tijdens twee opeenvolgende pestepisoden in de 17de eeuw werd de regio van Lessen niet gespaard. Hoewel het Hospitaal Onze-Lieve-Vrouw met de Roos nooit slachtoffers van de pest heeft ondergebracht om besmetting te voorkomen, heeft de angst voor de pest een stempel gedrukt op de geschiedenis en de verzameling van deze instelling.

Kromme, geurige snavel

Het gewaad met karakteristieke snavel dat tentoon staat was een uitvinding van de Franse arts Charles de l'Orme in het begin van de 17de eeuw. De lange gebogen neus was gevuld met aromaten zoals knoflook, rozemarijn en wortel van de engelwortel, die vaak werden verbrand om hun zogenaamde desinfecterende kwaliteit te versterken. Deze constructie moest de lucht ontsmetten vóór ze geïnhaleerd werd.

In de zuiverende functie van dit masker herkennen we de overtuigingen van die tijd. Men dacht namelijk dat ziekte via de lucht circuleerde (miasmatheorie), waardoor het desinfecteren van muffe geuren een essentiële stap werd om van de pest af te komen. Tijdens een pestepidemie waren branden, parfumeren en bidden dus sleutelwoorden. Zelfs de post moest een proces van desinfectie ondergaan: brieven werden geperforeerd en vervolgens boven een vuurpot gehouden om de ontvanger niet te besmetten.

In de loop van de 19de eeuw werd het miasmatische principe losgelaten. In de plaats kwam de microbiële theorie die we nu kennen. Men ontdekte vervolgens de bacillus van de builenpest en dat die overgebracht werd op mensen via beten van besmette knaagdiervlooien. Deze ontdekking maakte de bek voorzien van kruiden nutteloos, afgezien van het feit dat het nare geuren maskeerde.

Beschermd door stof en stok

Het dragen van een lang gewaad uit stof of leer zou in vergelijking met de kromme snavel een effectievere bescherming zijn geweest. Het beperken van de blootstelling van de huid verhinderde immers de toegang voor vlooien en daarmee daalde het risico op het oplopen van de pest. Dit is uiteraard slechts een empirische conclusie, aangezien de echte oorzaak van de ziekte nog niet was vastgesteld in de 17de eeuw.

Het model dat tentoongesteld staat in het Hospitaal Onze-Lieve-Vrouw met de Roos onthult ook nog een ander kenmerk van dit anti-infectiepak: een stok waarmee de artsen de pestpatiënten konden onderzoeken zonder ze aan te raken. Sommige bronnen melden dat deze staf ook dienst deed als verdediging in het geval er wanhopige patiënten te stellig dichtbij wilden komen ...

Populaire beeldvorming

Hoewel we vandaag weten dat de efficiëntie van dergelijk gewaad in de verschrikkelijke strijd tegen de pest slechts beperkt was, heeft deze verontrustende dokter uit het verleden een blijvende indruk gehad op de populaire verbeeldingskracht. Il Medico della Peste is bijvoorbeeld één van de meest opvallende karakters uit de Commedia dell’arte. Vandaag zien we tijdens het Carnaval van Venetië maskers die geïnspireerd zijn op deze Commedia-figuur, waardoor het masker met de lange snavel nog steeds de aandacht weet te trekken.